Osoby mające problemy z nadużywaniem alkoholu mogą zostać skierowane przez sąd do terapii odwykowej. Takie działanie jest możliwe, jeśli udowodni się, że nałóg prowadzi do negatywnych skutków, zwłaszcza w kontekście rozkładu życia rodzinnego. Niemniej jednak, sąd nie ma możliwości zmuszenia alkoholika do leczenia. Nie bez powodu uważa się, że alkohol niszczy życie nie tylko osoby pijącej, ale również jej bliskich. Uzależnienie od alkoholu wiąże się z wieloma problemami zdrowotnymi, prowadzi do destabilizacji życia rodzinnego oraz zrywania więzi społecznych, a także może skutkować utratą pracy – jeśli nie zostanie podjęta pomoc, może nawet zakończyć się śmiercią. Dlatego nie jest zaskoczeniem, że rodzina, która stara się pomóc swoim bliskim, zadaje sobie pytanie, czy możliwe jest przymusowe leczenie uzależnienia od alkoholu. Co można zrobić, gdy osoba uzależniona nie chce podjąć terapii? Jak można leczyć alkoholika bez jego zgody i czy takie rozwiązanie ma sens?
Przymusowe leczenie alkoholika bez podstawy prawnej
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie ma podstaw do przymusowego leczenia osoby z uzależnieniem. Istnieje jednak procedura, która pozwala na zobowiązanie do terapii odwykowej. Sąd może wydać decyzję, nakładając obowiązek odbycia leczenia na osobę uzależnioną. Należy jednak zauważyć, że takie orzeczenie sądowe jest wyjątkiem od reguły, ponieważ ingeruje w wolność osoby z problemem alkoholowym. Podkreśla się, że leczenie uzależnień powinno być dobrowolne, ponieważ przynosi wtedy najlepsze rezultaty. To, jakie kroki mogą doprowadzić do zobowiązania osoby uzależnionej do terapii, reguluje ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości oraz przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. 2019. 2277).
Wniosek o zobowiązanie do leczenia odwykowego
Wniosek dotyczący zobowiązania do terapii odwykowej może być złożony do sądu tylko przez wyznaczone instytucje. Należą do nich prokurator i gminna komisja ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Do wniosku należy dołączyć odpowiednie dokumenty wraz z opinią fachowca, jeśli takie badanie zostało przeprowadzone. Warto zwrócić uwagę, że skierowanie na badanie przez biegłego nie jest obowiązkowe dla osoby, której dotyczy, i nie może być w żaden sposób egzekwowane.
Poddanie się terapii odwykowej odbywa się na zasadzie dobrowolności. Niemniej jednak, czasami sąd może zobligować osobę uzależnioną od alkoholu do leczenia. Tego rodzaju decyzja opiera się na ekspertyzie specjalisty psychiatry i psychologa.
Jak leczyć alkoholizm, jak zmusić alkoholika do leczenia?
W Polsce nie ma sposobu, by zmusić osobę uzależnioną od alkoholu do podjęcia leczenia. Można zgłosić przypadek osoby nadużywającej alkohol do Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, która zazwyczaj jest częścią Urzędu Miasta lub Gminy. Komisja bada sytuację zgłoszonego przypadku, a jeśli uzna to za słuszne, podejmuje działania w celu wystąpienia do sądu z wnioskiem o nałożenie obowiązku leczenia na osobę uzależnioną. Sąd nie stosuje przymusu, a jedynie nakłada obowiązek poddania się terapii. Decyzja sądu nie jest wyrokiem i dlatego nie ma kar za niewykonanie postanowienia o leczeniu.
Po wydaniu przez sąd decyzji obligującej do leczenia, osoba uzależniona musi stawić się w wyznaczonym miejscu i czasie na terapię. Jeśli osoba się nie pojawi, zostaje przywieziona przez policję. Nie istnieją jednak żadne prawne ani organizacyjne możliwości przymusowego umieszczenia zobowiązanego w placówce leczenia, jeśli tego nie chce.
Przymusowe leczenie alkoholika
Aby zainicjować przymusowe leczenie, należy najpierw zgłosić się do gminnej komisji ds. rozwiązywania problemów z alkoholem, właściwej dla miejsca zamieszkania lub pobytu danej osoby. Komisja ma prawo skierować osobę uzależnioną na ocenę przez specjalistów, którzy wydają opinie dotyczące uzależnienia od alkoholu oraz rekomendują odpowiedni rodzaj placówki terapeutycznej.
Do komisji o skierowanie osoby wymagającej leczenia może się zgłosić każdy, kto może wykazać problem związany z chaosem w życiu rodzinnym, demoralizacją nieletnich, brakiem zaangażowania w pracę lub ciągłym zakłócaniem porządku publicznego. Aby udowodnić niewłaściwe zachowanie osoby uzależnionej, dobrze jest przytoczyć interwencje policyjne, pobyty w izbie wytrzeźwień, dokumentację medyczną oraz opinie pedagogów i psychologów, jak również wyroki sądowe.
Jeśli komisja uzna, że istnieją powody, by nałożyć obowiązek leczenia w ośrodku terapeutycznym, złoży wniosek w tej sprawie do sądu rejonowego. Postępowanie sądowe inicjowane jest nie na wniosek rodziny osoby uzależnionej, lecz na propozycję gminnej komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora.
Do wniosku należy dołączyć zebrane dokumenty, w tym ekspertyzę biegłego, o ile takowe badania były przeprowadzone. Jeśli nie ma dostępnej opinii biegłego dotyczącej uzależnienia od alkoholu, sąd zobowiązuje do przeprowadzenia stosownych badań. W przypadku nieusprawiedliwionego niepojawienia się na rozprawie lub uchylania się od badania przez biegłego albo obserwacji w ośrodku terapeutycznym, sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie przez policję.
Decyzja o obowiązku poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym ośrodku terapeutycznym zapada po odbyciu rozprawy, która powinna mieć miejsce w ciągu miesiąca od złożenia wniosku.
Sąd wzywa osobę, wobec której podjęto decyzję o obowiązkowym leczeniu odwykowym, do dobrowolnego zgłoszenia się w wyznaczonym dniu do wskazanego ośrodka terapeutycznego w celu poddania się leczeniu. W przeciwnym razie grozi konieczność przymusowego doprowadzenia przez policję do placówki leczniczej.
Obowiązek poddania się leczeniu obowiązuje przez czas, jaki jest potrzebny dla realizacji celów terapeutycznych, jednak nie dłużej niż przez 2 lata od momentu, gdy postanowienie stało się prawomocne. O zakończeniu tego obowiązku przed upływem przewidzianego okresu decyduje sąd na wniosek osoby zobowiązanej, placówki medycznej, kuratora, prokuratora lub z urzędu, po uzyskaniu opinii od placówki, w której osoba, która ma być leczona, się znajduje. Gdy obowiązek poddania się leczeniu zostaje zakończony, jego ponowne nałożenie na tę samą osobę nie może mieć miejsca przed upływem 3 miesięcy od tego zdarzenia.
Podejmując decyzję o obowiązku poddania się leczeniu, sąd może ustanowić nadzór kuratora na czas obowiązywania tego obowiązku. Osoba, na którą nałożono nadzór, ma obowiązek stawienia się na wezwania sądu lub kuratora oraz wykonywania ich instrukcji dotyczących postępowania w trakcie nadzoru, co może pomóc w skróceniu okresu obowiązku poddania się leczeniu. Kurator ma prawo kierować do sądu wnioski dotyczące zmiany decyzji co do rodzaju placówki, w której odbywa się leczenie odwykowe, jak również w sprawie ustania obowiązku poddania się leczeniu, a także informować sąd o konieczności podejmowania innych istotnych działań.
Sąd, który nałożył na osobę uzależnioną od alkoholu obowiązek uczestnictwa w leczeniu odwykowym, jeżeli dojdzie do wniosku, że na skutek tego uzależnienia istnieje potrzeba całkowitego ubezwłasnowolnienia tej osoby, informuje o tym właściwego prokuratora. W przypadku orzeczenia ubezwłasnowolnienia, sąd opiekuńczy, określając sposób sprawowania opieki, podejmuje decyzję o umieszczeniu tej osoby w placówce pomocy społecznej dla osób uzależnionych od alkoholu, chyba że istnieje możliwość zapewnienia tej osobie innej formy stałej opieki.